بررسی نتیجه‌ی تحولات اخیر در برجام نیازمند درك واقع‌بینانه از منافع سه‌جانبه‌ی امریكا، اروپا و ایران است. محصول این نگاه وضع قاعده‌ای خطرناك است كه تاكید می‌كند شركت‌هایی كه نقض تحریم‌ها توسط آنها اثبات شود، ممكن است با خطر قطع دسترسی به نظام مالی امریكا و نیز تحمل برخی مجازات‌های دیگر روبه‌رو شوند. طبیعی است كه در اقتصاد، رفتارهایی كه شركت‌ها انجام می‌دهند با نهایت محافظه‌كاری همراه باشد. به همین دلیل هم شركت‌های اروپایی در بیانیه‌ی خود كه بعد از تحریم‌های امریكا اتفاق افتاد، تاكید كردند تمامی قوانین و مقررات جاری را رعایت خواهند كرد. امروزه چین، روسیه، هند و كره‌جنوبی هم در مورد شیوه‌ی ارتباط با ایران دچار تناقضاتی در تصمیم‌گیری قرار دارند. در سوی دیگر اقتصاد ایران پس از برجام روی همكاری آلمان، فرانسه، انگلیس و كلیت قاره اروپا درمورد سرمایه‌گذاری‌های مشترك حساب ویژه‌ای باز كرده ‌بود، ولی پس از تصمیم ترامپ شركت‌هایی مانند فولكس واگن و ایرباس به سرعت طی بیانیه‌هایی اعلام كردند موقعیت آینده را بررسی می‌كنند كه خروجی این عمل نیز به قطع همكاری‌هایشان با اقتصاد ایران منجر خواهد شد.

تحریم‌های امریكا متاسفانه فراگیری بالایی دارد به‌طوری كه تاكید می‌كند اشخاص حقیقی و حقوقی كه مشغول انجام دادن فعالیت‌هایی بوده‌اند كه قبلا به موجب برجام انجام دادن این فعالیت‌ها مجاز بوده‌است، باید اقدامات لازم را به جهت توقف این فعالیت‌ها تا 6 اوت یا 4 نوامبر 2018 انجام دهند تا از گزند تحریم‌ها یا اقدامات قانونی به موجب قوانین امریكا مصون بمانند.

همچنین این تحریم‌ها اشاره می‌كند كه از 6 آگوست 2018، تحریم‌های مربوط به خرید یا دسترسی به اسكناس‌های بانكی دلار امریكا توسط ایران، تجارت طلا یا فلزات گرانبها توسط ایران، فروش، عرضه یا انتقال مستقیم یا غیرمستقیم گرافیت و فلزات خام یا نیمه‌تمام مبدأ ایران یا به مقصد این كشور، معاملات قابل‌توجه مرتبط با خرید یا فروش ریال ایران، خرید، اشتراك یا تسهیل انتشار دیون حاكمیتی ایران و بخشی از خودروسازی ایران مجددا برقرار خواهند شد و در عین حال مجوز عمومی واردات فرش و مواد خوراكی از ایران و مجوز فعالیت‌های مبتنی بر محوزهای مشخصی كه در ارتباط با سیاست اعطای مجوز مرتبط با فعالیت‌های مربوط به صادرات یا بازصادرات هواپیماهای مسافربری و قطعات و خدمات مورد نظر به ایران صورت گرفته‌اند نیز برقرار خواهند شد. از آن مهم‌تر اینكه از تاریخ 4 نوامبر 2018، تحریم‌های ثانویه علیه حوزه‌های كشتیرانی، انرژی و مالی ایران مجددا اعمال خواهند شد، هم اینكه به موجب تصمیم امریكا، هم شركت‌های امریكایی و هم شركت‌های غیرامریكایی باید به سرعت موارد حساسیت‌برانگیز مربوط به خود در ارتباط با ایران را مورد ارزیابی قرار دهند و میزان امكان قرار گرفتن در معرض تحریم‌های مرتبط با ایران را تعیین كنند.

متاسفانه تحریم‌ها فراگیری زیادی دارد و در این شرایط اینكه امروز ما روی موضوع استفاده از شكاف میان امریكا و اروپا برای گسترش روابط تجاری‌مان با اروپا استفاده كنیم، كمی غیرواقع‌بینانه به‌نظر می‌رسد. كما اینكه پیش از این هم اروپا درباره‌ی ارتباط با ایران رفتارهای بسیار محتاطانه‌ای داشت و حتی در چند سفر دیپلماتیك هیئت‌های تجاری ایرانی به اروپا هم بارها این انتقاد از طرف بخش‌خصوصی ایران به آنها وارد شد كه در مورد رابطه با ایران رفتاری مستقل از امریكا و شجاعانه‌تر داشته ‌باشند كه متاسفانه این اتفاق رخ نداد.

نكته‌ی قابل‌تامل اینكه حتی واگرایی میان سیاست‌های امریكا و اروپا بر سر وضع تحریم‌ها علیه ایران هم چالش‌های جدیدی را برای شركت‌های طرف قرارداد با ایران ایجاد می‌كند. ساده‌ترین مثال این است كه ادامه‌ی این واگرایی منجر به سردرگمی كاركنان، نیروهای كارشناسی و مدیریتی شركت‌هایی می‌شود كه با ایران در ارتباط‌ند. وضعیت واقع‌بینانه این است كه شركت‌های اروپایی باید میان توجه به قوانین محلی و نادیده گرفتن تحریم‌های امریكا یا دقت به قوانین بین‌المللی تحت‌اختیار امریكا در جهت رعایت آنها، یك راه‌حل را انتخاب كنند. اساس محاسبه‌ی شیوه‌ی رفتاری در این دوره‌ی زمانی از سوی شركت‌ها برای آنها هزینه‌زاست.

اما اصل ماجرا این است كه در این وضعیت ما باید چه كنیم؟ نظام در این شرایط باید با واقع‌بینی اقدام به پیش‌بینی و آینده‌پژوهی سناریوهای پیش‌رو، همچنین شیوه‌ی برخورد با هركدام از آنها كند. ممكن است كه این سناریوها كمی سختگیرانه باشد ولی قطعا باعث می‌شود كه اقتصاد ایران مقهور تحولات پیش‌‌رو نشود. سناریوی اول می‌تواند بر این محور استوار باشد كه تحریم‌ها تا كجا پیش می‌روند و چه نتایجی دارند؟ سناریوی دوم باید پیش‌بینی كند كه در صورت تحریم نفتی و ایجاد روند نفت در برابر غذا، كشور باید چه تدبیری داشته باشد؟ سناریوی سوم باید به‌صورت مشخص به این موضوع بپردازد كه آیا امكان جدیدی برای ادامه‌ی مذاكرات و گفت‌وگوها وجود دارد یا نه.