روزنامه‌نگار برنامه صحبت‌های خود را با گزاره‌ای از كتاب «مینوی خرد» كه در دورۀ ساسانی نوشته شده است شروع كرد: «و نیز آب نهانی در زیر زمین را به دیدار خورشید آوردن و به كشت و ورز و آبادانی و سود و آسایش و خوشی مردمان و ستوران و گاوان و گوسفندان به كار بستن، به نیروی خرد ممكن است».

قنات، كانال آب زیرزمینی است كه آب را از اعماق زمین در بالادست به سطح زمین در پایین‌دست انتقال می‌دهد. كلمۀ قنات عربی است، ولی سیستم یا دستگاه آبرسانی قنات در ایران ابداع شده است. معادل فارسی آن نیز كاریزه است. باید در نظر داشته باشیم كه عمدۀ مناطق ایران گرم و خشك‌اند. زندگی در این مناطق فاقد باران و آب روان كافی غیرممكن است، ولی ایرانیان با استفاده از قنات توانسته‌اند نیاز خود با آب را رفع كنند و صحراهای خشك را آباد كنند.

مارال كوشكی با اشاره به هوش و خرد مردمان ایران، از مهندسی پیچیدۀ حفر قنات گفت: اولین قدم، شناسایی آب در بالادست است كه معمولا در پای كوه و ابتدای دشت قرار دارد. محل این آب زیرزمینی با پیمایش سطحی توسط افراد خبره انجام می‌شود. سپس با حفر چاه‌های آزمایشی، آن‌را امتحان می‌كنند تا از پایداری آن مطمئن شوند. سپس مقنی‌ها حفر چاه مادر قنات را شروع می‌كنند. چاه مادر معمولا یك متر قطر دارد. اگر مقنی‌ها خوش شانس باشند در عمق پایین تر از 16 متری به آب می‌رسند، اما گاهی تا عمق صد متری نیز پایین می‌روند. حفاری باید در فصل كم آبی انجام شود كه این امكان را می‌دهد تا چاه هر چه عمیق‌تر كنده شود.

مرحلۀ بعدی پس از تعیین محل چاه مادر، محاسبۀ مسیر و شیب كانال قنات برپایۀ محل خروجی قنات است. اگر شیب كمتر باشد گندآب ایجاد می‌شود و اگر بیشتر باشد جریان آب باعث خوردگی می‌شود و قنات ریزش می‌كند. مهار شیب با ریسمان و شاقول انجام می‌شود.

در ابتدا با ریسمان، عمق چاه مادر محاسبه می‌شود. ارتفاع چاه‌های بعدی در كاغذ حساب می‌شود و عمق چاه‌ها در حین حفاری مرتبا با ریسمان بررسی می‌شود. سختی كار در این است كه برای محاسبۀ عمق چاه‌های بعدی باید اختلاف ارتفاع سطح زمین نیز در نظر گرفته شود.

محل خروجی قنات معمولا میدان شهر یا روستا یا زمین كشاورزی فردی است كه هزینۀ ساخت قنات را پرداخت می‌كند. وی در ادامه افزود: مسئلۀبعدی تعیین امتداد مسیر است. این كار با دو چراغ روغنی انجام می‌شده است. از روی زمین امتداد مسیر تا چاه مادر مشخص است. در این امتداد ریسمانی روی زمین گذاشته می‌شود. با اختلاف یك متر روی این ریسمان دو علامت زده می‌شود و در زیر این دو علامت یك چاه تخلیه كنده می‌شود. پس از حفر چاه به عمق محاسبه شده، دو چراغ نفتی دقیقا در زیر دو علامت به ته چاه انتقال داده می‌شوند. این دو چراغ كه در ته چاه قرار می‌گیرند دقیقا در امتداد مسیر قنات‌اند و مقنی‌ها كه حفاری كانال را شروع می‌كنند مرتبا خود را با این دو چراغ می‌سنجند. آنها باید امتداد مسیر حفاری خود را با چراغ یكی كنند. برای این كار با یك چشم از وسط راهرو به چراغ‌ها نگاه می‌كنند. اگر امتداد كانال درست باشد باید دو چراغ را روی هم به صورت یك نقطه ببینند. اگر كانال منحرف شده باشد دو چراغ به صورت دو نور مجزا دیده می‌شوند و مقنی می‌تواند بفهمد چگونه باید مسیر را اصلاح كند.

كارشناس برنامه در پایان نحوۀ سالم نگه داشتن هوای كانال‌های درحال حفر را این گونه تشریح كرد: كیفیت اكسیژن درون تونل با رنگ شعلۀ چراغ روغنی بررسی می‌شود. هر وقت رنگ شعله غیرعادی باشد، مقنی‌ها تونل را ترك می‌كنند تا از گازگرفتگی كشته نشوند. در این صورت یك چاه عمودی به كانال در حال حفاری حفر می شود تا گاز تخلیه شود.

سردبیر برنامۀ رادیوم احسان مهرجو، مجری سیاوش صفاریان‌پور و تهیه‌كننده شایان بهلولی است.