بزرگداشت حكیم طوس ابوالقاسم فردوسی گرامی باد!

در سال 329 هجری كه ابوعبداللّه‏ رودكی، پدر شعر فارسی بدرود حیات گفت، روستای باژ از توابع خراسان، شاهد ولادت ابوالقاسم حسن‏بن علی طوسی، معروف به فردوسی بود. فردوسی از كودكی به دانش‌‏آموزی پرداخت و اخلاق، تاریخ و فرهنگ ایرانی، تن و جان او را پرورش داد. او با شوق و دقتی عاشقانه، در نظم كشیدن شاهنامه می‏كوشید و هرگاه فرصتی می‌‏یافت، مطلبی از زندگی خود را نیز در سرگذشت این نامه باستان می‌‏گنجاند. او همسری باسواد و اهل ادب داشت كه از او با لطف و مهربانی یاد می‌‏كند. همچنین صاحب پسر و دختری شد كه البته پسر در جوانی از دست رفت و پدر را در غم خود داغدار كرد.

فردوسی برای اظهار هنر خود، زبان ساده‏‌ای را به كار برده و شاهنامه را شاهكار زمان و بیان ساخته است. پس از اسلام و با ورود ادبیات عرب به ایران اندك‌‍‏اندك بسیاری از واژگان و تركیب‏‌های اصیل فارسی، به دست فراموشی سپرده می‏‌شد، ولی حكیم توس، با به نظم در آوردن شاهنامه، تا حد زیادی جلو این كار را گرفت. از این رو، با اینكه بیش از هزار سال از تاریخ نظم شاهنامه می‌‏گذرد، امروزه هم زبان این كتاب، برای فارسی‏‌زبانان قابل فهم است. این، معجزه سادگی زبان است كه فردوسی آن را به وجود آورد. بسیاری از واژه‏‌های ساده به كار رفته در شاهنامه، از آفت فراموشی مصون مانده‌است؛ زیرا بیشتر این واژه‏‌ها كه در ادبیات شاهنامه آمده، بر زبان‏‌ها جاری گشته و تا امروز باقی است.

حكیم ابوالقاسم فردوسی، با شاعران هم‏عصر خود تفاوت بسیاری داشت. در آن زمان، بسیاری از شاعران به ستایش شاهان و درباریان سرگرم بودند. در این میان، فردوسی، ستایش‏گری را پیشه خود نساخت. او در شاعری هدف بلندتری داشت و برای خویش رسالتی تاریخی قائل بود. به همین دلیل، به صله و ستایش نیاز نداشت. بزرگ‏ترین امتیاز فردوسی این است كه او شاعری را رسالت می‌پنداشت و یك‏دل و یك جهت به این كار بزرگ همت گماشت و شاهنامه، ارزشمندترین كتاب تاریخی منظوم را از خود به یادگار گذاشت.

دانای توس، حكیم ابوالقاسم فردوسی كه دیباچه سخن را به دل‏نشین‌‏ترین آهنگ دین‏داری و دین‏‌باوری آراسته است، در ستایش خدای بزرگ می‏‌سراید:

به نام خداوند جان و خرد كزین برتر اندیشه برنگذرد
خداوند نام و خداوند جای خداوند روزی ده رهنمای
خداوند كیوان و گردان سپهر فروزنده ماه و ناهید و مهر

او شاهنامه سترگ خود را به نام خداوند جان و خرد آغاز می‌‏كند و از دین و باورهای خود به صورت‌‏های گوناگون در آن سخن می‌‏آورد و انسان را به خداشناسی و دین‏م‌حوری توجه می‏‌دهد. فردوسی در شاهنامه در ستایش یزدان پاك سخن گفته و سروده است:

جهان را بلندی و پستی تویی ندانم چه‏ایی هرچه هستی تویی

فردوسی، شاعر حماسه‏‌سرای ایرانی، حدود نود سال زیست و سی سال از عمر گران‏بهایش را صرف نگه‏داری زبان اصیل فارسی و تمدن ایرانی كرد. او سال‏های آخر عمر را در تنگ‏دستی گذراند و توانایی مالی خود را كه در جوانی از آن بهره‌‏مند بود، از دست داد؛ چونان‏كه می‏سراید:

الا ای برآورده چرخ بلند چه داری به پیری مرا مستمند
چو بودم جوان، برترم داشتی به پیری مرا خوار بگذاشتی
مرا كاش هرگز نپروردیا چو پرورده بودی، نیازردیا
او در شهر توس از دنیا رفت و در باغش به خاك سپرده شد. بنای زیبا و اشعار بلند حك شده بر مزارش، چنان پویا و گویا سخن می‏‌گوید كه گویی خود شاعر زنده است و با لحن دل‏نشین شعر می‏‌خواند:
هرگز نمیرد آن‏كه دلش زنده شد به عشق
ثبت است بر جریده عالم دوام ما